معرفی شهرستان

شهرستان بجنورد در شمال شرقی استان خراسان‌شمالی قرار دارد که با شهرستان شیروان از شرق، شهرستان مانه و سملقان از غرب، شهرستان اسفراین از جنوب، شهرستان جاجرم از جنوب‌غربی و با كشور ترکمنستان از شمال حدود 40 کیلومتر مرز مشترک دارد. از لحاظ موقعیت جغرافیایی این شهرستان در گستره شمال شرقی جمهوری اسلامی ایران بین 57 درجه و 17 دقیقه تا 57 درجه و 28 دقیقه طول شرقی و 37 درجه و 13 دقیقه تا 37 درجه و 50 دقیقه عرض شمالی واقع شده است. شهرستان بجنورد دارای 3619 کیلومترمربع وسعت است. این شهرستان از لحاظ وسعت 13 درصد و از لحاظ جمعیت 38 درصد کل جمعیت استان را به خود اختصاص داده است.

 تقسیمات کشوری

 شهرستان بجنورد در حال حاضر دارای 2 بخش، مرکزی و گرمخان و 5 دهستان (گرمخان، گیفان، بدرانلو، باباامان، آلاداغ) است و برابر آخرین سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1395 دارای 324083 نفر جمعیت است.

 جمعیت شهری و روستایی

 از کل جمعیت شهرستان بجنورد براساس آمار سرشماری سال 1395، تعداد 233810 نفر ساکن سه نقطه شهری بجنورد، حصارگرمخان و چناران شهر که 72.14 درصد از کل جمعیت را شامل می‌شوند و تعداد 90273 نفر برابر با 27.86 درصد ساکن 152 نقطه روستایی هستند. شهر بجنورد نیز پرجمعیت‌ترین شهر استان می‌باشد. شهرستان بجنورد دارای 94457 خانوار، که از این تعداد 68753 خانوار ساکن در نقاط شهری و 25704 خانوار ساکن در نقاط روستایی می‌باشد.

 ترکیب جنسی و سنی

 در آبان‌ماه 1395 از 324083 نفر جمعیت شهرستان، 162778 نفر مرد و 161305 نفر زن بوده‌اند که در نتیجه، نسبت جنسی برابر 100.91 به دست می‌آید. از جمعیت شهرستان 27 درصد درگروه سنی کمتر از 15 ساله، 68.38 درصد در گروه سنی 64- 15 ساله و 4.62 درصد درگروه سنی 65 ساله و بیشتر قرار داشته‌اند.

 

سواد

 

براساس آخرین سرشماری کشوری در آبان‌ماه 1395 از کل جمعیت 6 ساله و بالاتر شهرستان، 86.83 درصد باسواد بوده‌اند. نسبت باسوادی در بین مردان 90.59 و در بین زنان شهرستان 83.06 درصد بوده است. همچنین میانگین باسوادی استان 83.26 می باشد که بطور میانگین شهرستان 3.57 درصد از میانگین استانی بالاتر است.

 ﻧﯿﺮوي اﻧﺴﺎﻧﯽ

در آبان­ماه 1395، از شاغلان 10 ساله و بیشتر شهرستان 88846 نفر شاغل و 13171 نفر معادل 12.9 درصد بیکار (جویای کار) بوده­اند. همچنین به تعداد 158301 نفر جمعیت غیرفعال در شهرستان وجود دارد. نرخ بیکاری در مناطق شهری 12.7، مناطق روستایی 13.3 درصد بوده است.

ﺟﺪول وﺿﻌﯿﺖ ﻧﯿﺮوي اﻧﺴﺎﻧﯽ درﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﺑﺠﻨﻮرد 1395

 

ویژگی‌های قومی و مذهبی

شهرستان بجنورد ازلحاظ نژادی و قومی و قبیله‌ای از اقوام فارس، کرمانج، ترك، تات، تركمن و بلوچ با پراکندگی در سطح شهرستان تشکیل شده است. همچنین اکثریت مردم شهرستان بجنورد مسلمان هستند. اقلیت مذهبی از جمله اهل تسنن در شهرستان وجود دارد.

 فرهنگ و هنر

 شهرستان بجنورد دارای 14 کتابخانه شهری و روستائی با زیربنای 2485 متر مربع، 128 کانون فرهنگی و هنری مساجد، 5 کانون پرورشی فکری کودکان و نوجوانان، 2 مجتمع فرهنگی و هنری با زیربنای 5500 مترمربع است. لازم بذکر است در شهرستان یک سینما با گنجایش و ظرفیت 473 صندلی وجود دارد.

 گردشگری

در شهرستان بجنورد بیش از 75 اثر و ابنیه تاریخی و باستانی وجود دارد که برخی از مهترین آن‌ها در جدول زیر آورده شده‌اند.

 

مهمترین آثار تاریخی و گردشگری

نام اثر	محل	اهمیت (قدمت، معماری و ...)
تپه معصوم زاده چهار مغان	جنوب شرقی شهر	قبل و بعد از اسلام
عمارت مفخم	خیابان شریعتی شمالی	قاجاریه
بنای آیینه خانه مفخم	خیابان شریعتی شمالی	قاجاریه
محوطه قلعه کهنه کند	5 كیلومتری غرب شهر	اشکانی- اسلامی
بنای بش قارداش	6 كیلومتری جنوب شهر	قاجاریه
کوشک باغ علی آباد	روستای علی آباد	قاجاریه
بنای مقبرۀ شهدا	خیابان 32 متری شمالی	پهلوی
حسینیۀ جاجرمی	خیابان طالقانی شرقی كوچه جاجرمی	اواخر قاجاریه
سبزه میدان	میدان شهید	قاجاریه
تپه سنجر	1 ک م شمال روستای ینگی قلعه	هزاره اول ق.م و دوره تاریخی
تپه ینگی قلعه1	1 ک م جنوب غربی روستای ینگی قلعه	هزاره اول ق.م عصر آهن2-3
تپه ینگی قلعه2	1 ک م جنوب غربی روستای ینگی قلعه	هزاره دوم ق.م- عصر مفرغ متاخر
ارگ آلمادوشن	دهستان غلامان روستای آلمادوشن	اشکانی تا قرون میانه اسلام
قلعه ارگ بالا	بخش راز و جرگلان روستای غلامان	اشکانی
تپه ایرقایه	دهستان جرگلان-روستای ایرقایه	مفرغ-اشکانی

 

روستاهای دارای جاذبه طبیعی

نام	محل جغرافیایی	دستگاه متولی	ملاحظات
باباامان	کیلومتر 6 جاده مشهد	شهرداری	--
بش قارداش	کیلومتر 6 جاده اسفراین	شهرداری	--
روستای اسفیدان	کیلومتر 40 شمال شرق بجنورد	--	به پیشنهاد اداره کل میراث فرهنگی
روستای فیروزه	کیلومتر 12 جنوب بجنورد	--	به پیشنهاد اداره کل میراث فرهنگی
روستای بازخانه	کیلومتر 7 جنوب شرقی بجنورد	--	به پیشنهاد اداره کل میراث فرهنگی
روستای پاقلعه	کیلومتر 8 جنوب شرقی بجنورد	--	به پیشنهاد اداره کل میراث فرهنگی
روستای روئین	کیلومتر 32 جنوب بجنورد	--	به پیشنهاد اداره کل میراث فرهنگی
چشمه آبگرم ایوب پیامبر	کیلومتر 82 شمال شرق بجنورد	--	به پیشنهاد اداره کل میراث فرهنگی
روستای حمید	كیلومتر 15 شرق بجنورد	--	--
روستای پیغو	كیلومتر 14 شرق بجنورد	--	--

 

وضعیت صنایع دستی

عنوان	تعداد کارگاه	تعداد شاغلین مستقیم	مرکز استقرار (در جغرافیای استان)
کارگاه تولید فرش دستباف	1	8	بجنورد
کارگاه معرق کاری	1	2	بجنورد
کارگاه سوزندوزی	1	3	بجنورد
کارگاه گلیم بافی	1	4	بجنورد
کارگاه ابریشم و نمدبافی	1	2	روستای باغلق و بخش راز و جرگلان
کارگاه البسه محلی	1	3	بجنورد
کارگاه یاز سنتی	1	2	بجنورد
کارگاه چاروق دوزی	1	2	بجنورد
کارگاه فرش و پشتی بافی ترکمن	تقریبی 5000	تقریبی 20000	روستاهای اهل سنت بخش راز و جرگلان

آموزش

شهرستان بجنورد دارای497 مدرسه در مقاطع ابتدایی، متوسطه اول و متوسطه دوم بصورت دولتی و غیردولتی است که260 باب از آن‌ها درمناطق روستائی و بقیه درمناطق شهری می‌باشد.

 آموزش عالی

 شهرستان بجنورد دارای 24098 دانشجو در دوره­های مختلف تحصیلی در موسسات آموزش عالی در سال تحصیلی 96-95 بوده­ است که از کل دانشجویان به تعداد 12404 نفر مرد و 11694 نفر زن مشغول به تحصیل در موسسات آموزش عالی شهرستان می­باشند. در شهرستان بجنورد دانشگاه­های متعددی از جمله دولتی، آزاد، غیرانتفاعی، پیام نور، علوم پزشکی و مراکز علمی کاربردی وجود دارد.

 

توپوگرافی

شهرستان بجنورد بر روی دشتی نسبتاً پهناور بین کوه­های آلاداغ در جنوب و غرب و کوه­های کپه داغ (بابا موسی) در شمال و شرق واقع شده است. وسعت دشت بجنورد، حدود یكصد کیلومترمربع و متوسط ارتفاع آن از سطح دریا 1100 متر می‌باشد.

فرهنگ و مدنیت

مهمترین قابلیت های اجتماعی و فرهنگی شهرستان بجنورد

· قرارگرفتن در محور زیارتی و گردشگری مشهد مقدس به شمال

· دارا بودن 41 کیلومتر مرز مشترک با کشور ترکمنستان در مقابل نفوذ فرهنگ مذهبی افراطی (وهابی) به عنوان دیوار بلند تشیع

· برخوردار از جاذبه‌های اکوتوریسمی، تفرجگاه‌های طبیعی و روستاهای نمونه و هدف گردشگری و پارک­های ملی باباامان و بش قارداش

· برخورداری از اماکن متبركه مذهبی، مساجد و حسینیه‌ها در سطح شهرستان از جمله بقعه متبرکه سلطان عباس ابن موسی ابن جعفر و بقعه ایوب پیغمبر

· وفاق مذهبی و قومیتی با وجود تنوع قومیتی و مذهبی در شهرستان

· دسترسی مناسب و آسان به نیروی متخصص و ماهر بومی

· انسجام فرهنگ فولکلور قومیت‌های ساکن در استان بدون احساس برتری­جویی

· برخورداری از اماکن تاریخی متعدد با پیشینه‌هایی از هزاره دوم قبل از میلاد تا دوران معاصر از جمله تپه ینگی قلعه، آینه‌خانه و عمارت مفخم در شهر بجنورد

· وجود پیشینه تاریخی و فرهنگی غنی، مفاخر علمی و مذهبی

· برخورداری از تنها پیست قایق‌رانی استان در محل بند خاکی عبدل‌آباد و سدشیرین دره

· برخورداری از سایت استفاده از ورزش‌های هوازی (پیست اسدلی)

· برخورداری از پیشکسوت‌های ورزش (کشتی با چوخه)

· برخورداری از ورزش اسب­سواری (اسب ترکمان)

· وجود مراکز آموزشی، پرورشی، دانشگاهی و علمی- پژوهشی و نیروی متخصص و ماهر

· برخورداری از فرهنگ ایثار و شهادت به عنوان بالاترین سرمایه اجتماعی جامعه

· برخورداری جامعه شهرستان از فرهنگ غنی وقف، امور خیریه، تشکل‌ها و هیأت­های مذهبی

مهمترین قابلیت های زیربنایی شهرستان بجنورد

· استقرار در كریدور ارتباطی شمال به شرق کشور و عبور سالانه بیش از 20 میلیون نفر مسافر و ترانزیت کالا

· استقرار شهرستان در مسیر راه ‌آهن مشهد- بجنورد- گرگان و جوین- اسفراین- بجنورد و امکان اتصال به مرز (بازارچه­های مرزی)

· برخورداری از تنها فرودگاه بین‌المللی استان

· وجود مراکز آموزشی، پژوهشی، دانشگاهی و فنی و حرفه­ای

· موقعیت ژئوماتیک شهرستان به عنوان مرکز استان خراسان شمالی و قرارگرفتن در دهلیز امنیتی شمال - شرق کشور

· اهمیت ژئوپولتیک و ژئواستراتژیک مرز کشور ترکمنستان

· برخورداری از اماکن تاریخی متعدد با پیشینه‌هایی از هزاره دوم قبل از میلاد تا دوران معاصر از جمله تپه ینگی قلعه، آینه‌خانه و عمارت مفخم در شهر بجنورد

· برخورداری از تنها نمایشگاه بین‌المللی استان

 

ویژگی‌ها و شاخص‌های اقتصادی و تولیدی شهرستان

· کشاورزی

مساحت اراضی کشاورزی شهرستان 53955 هکتار می‌باشد که از این مساحت 15708.6هکتار اراضی آبی (29درصد) و 38246.4 هکتار اراضی دیم (71 درصد) می‌باشد. عمده‌ترین محصولات زراعی شهرستان گندم، جو، صیفی‌جات (سیب­زمینی و گوجه‌فرنگی و پیاز) و عمده‌ترین محصولات باغی شهرستان انگور، گردو، سیب، هلو، گیلاس و سایر سردرختی‌ها در سطح 8194 هکتار باغ‌های آبی و دیم شهرستان می‌باشد.

· منابع طبیعی

از کل مساحت شهرستان بجنورد 33225.4 هکتار عرصه‌های جنگلی، 162308.35 هکتار عرصه‌های مرتعی و 0 هکتار بیابان می‌باشد.

· دام و طیور

شهرستان بجنورد به لحاظ تولیدات دامی و تنوع محصولات وضعیت مناسبی دارد؛ لیکن با توجه به لزوم تعادل بخشی بین دام و مرتع اقدامات اجرایی به سمت کاهش دام مازاد بر مراتع و افزایش تولید به شیوه استقرار دام در واحدهای دامداری به شیوه صنعتی می‌باشد. همچنین در زمینه تولید تخم‌مرغ و مرغ گوشتی و خالی ماندن ظرفیت سالن‌های مرغداری دارای مشکلات اساسی می‌باشد. شهرستان بجنورد همچنین دارای 398 واحد دامداری و به تعداد 263386 راس دام می­باشد که از این میان 249438 راس دام سبک و 13948راس دام سنگین شهرستان می باشد. همچنین 22 واحد مرغداری در شهرستان موجود می باشد. میزان فرآورده‌های دامی این شهرستان به میزان 1868 تن گوشت قرمز، 1889 تن گوشت مرغ، 510 تن تخم مرغ و 91 تن عسل و 15841 تن شیر و همچنین 7527 تن کرم ابریشم بصورت سالانه می­باشد.

o صنعت و معدن

شهرستان بجنورد دارای 2 شهرک صنعتی فعال (شماره یک و بیدک)، 135 واحد صنعتی با میزان سرمایه‌گذاری 5915076 میلیون ریال و اشتغال 5007 نفر و همچنین تعداد 49 واحدمعدنی با میزان سرمایه‌گذاری 221605 میلیون ریال و تعداد اشتغال ایجاد شده 413 نفر می‌باشد. این شهرستان دارای دو واحد تولیدی بزرگ و مادر، بنام های پتروشیمی خراسان و كارخانه سیمان بجنورد می‌باشد. در شهرستان به تعداد 9570 واحد صنفی، 1739 واحد تولیدی، 4105 واحد توزیعی و به تعداد 44 اتحادیه صنفی وجود دارد. در شهرستان بجنورد به تعداد 12 معدن آهک، 1 معدن خاک صنعتی، 10 معدن سنگ لاشه، 4 معدن کلسیت، 2 معدن سنگ لاشه آراگونیتی، 3 معدن شن و ماسه، 2 معدن ماسه سیلیسی، 1 معدن مخلوط کوهی، 10 معدن مرمر و 4 مرمریت وجود دارد. بطور کل می­توان گفت این شهرستان حدود 21 درصد از معادن استان را شامل شده است.

مهمترین قابلیتهای اقتصادی شهر و منطقه

• برخوردار از 41 کیلومتر مرز با قابلیت اقتصادی مناسب و امکان ایجاد بازاچه مرزی در ارتباط با کشورهای آسیای میانه 
• برخورداری از تنها منطقه ویژه اقتصادی در استان
• وجود پتانسیل‌های غنی در تولید محصولات کشاورزی شامل صیفی‌جات و تولیدات دام و طیور
• وجود پتانسیل‌های غنی در زمینه توسعه دامپروری–کشاورزی و باغات
• وجود معادن غنی سنگ­های ساختمانی و معادن کانی‌های فلزی و غیر فلزی
• برخورداری از چشم‌اندازهای طبیعی، صخره‌نوردی، کوه‌پیمایی جهت جذب توریست
• برخورداری از ظرفیت و استعداد ممتاز صنایع تبدیلی، کشاورزی، باغی و دامی و صنعتی
• وجود صنایع مادر و کارخانجات بزرگی مانند: پتروشیمی، سیمان و سایر کارخانه‌های بخش ساختمان و کشاورزی و تولیدی و صنایع‌دستی
• غنی بودن گیاهان داروئی، صنعتی، علوفه‌ای
• ظرفیت بالای بهره­برداری از اکوتوریسم بعنوان پیشران توسعه اقتصادی در بخش خدمات
• وجود جنگل‌های سوزنی برگ و پهن برگ و مراتع مستعد در سطح شهرستان و تنوع فون و فلور منطقه و غنی بودن گیاهان داروئی، صنعتی، علوفه‌ای
• بهره‌مندی از صنایع‌دستی به ویژه، قالی ابریشم دو رو، قالی و پشتی ترکمن، نمد، چاروق دوزی، سفره کردی
• تنوع اقلیمی و وجود دیم­زارهای مستعد
• برخورداری از شهرک­های صنعتی با زیرساخت­های مناسب جهت ایجاد صنایع و جذب سرمایه‌گذار
• برخورداری از خدمات گمرکی و امکان توسعه ظرفیت‌های تبادل کالا
• وجود منابع غنی آب­های سطحی، بندهای خاکی، و رودخانه­های پرآب فصلی و دائمقرار گرفتن در موقعیت جغرافیایی کوهستانی با دره­های زیبا جهت جذب توریست